Cùng nghe họa sĩ kể chuyện vẽ tem Tết!

Theo thông lệ, mỗi khi Tết đến Xuân về, những bộ tem Tết lại mang trong mình một “trọng trách” ý nghĩa là khắc họa, lưu giữ những không khí, giá trị cổ truyền, những nét đặc trưng riêng của dịp Tết. Những họa sĩ thiết kế tem Tết đã không ngừng sáng tạo để mang đến những góc nhìn mới trên nền chất liệu của Tết cổ truyền dân tộc Việt cho giới sưu tập tem và người yêu tem.

Việc phát hành tem Tết hàng năm như lời chúc về lời chúc Sức khỏe - Hạnh phúc - An lành đến mọi người, mọi nhà. Cầm trên tay mẫu tem Tết, cùng bàn luận và suy ngẫm, đó không đơn thuần chỉ là niềm vui, mà còn là một nét văn hóa đã dần được hình thành tại Việt Nam.

Và hôm nay, những câu chuyện phía sau bộ Tem tết sẽ được chính tác giả của những bộ tem đó “bật mí” trong bài chia sẻ dưới đây.

Ghi lại dấu ấn lịch sử qua con tem Tết

Đã nghỉ hưu hơn 10 năm nhưng khi được hỏi về bộ Tem Tết Đinh Mão (năm 1987), ánh mắt của họa sĩ Hoàng Thúy Liệu lại chất chứa nhiều kỷ niệm. Bà chia sẻ: “Bộ tem Tết Đinh Mão được phát hành ngày 06/01/1987 chỉ có duy nhất một mẫu tem, nội dung tem chỉ có ba màu chính là hồng, trắng và đen. Mẫu tem được tôi lấy ý tưởng dựa trên Lời kêu gọi Tết trồng cây của Chủ tịch Hồ Chí năm 1960”.

Mẫu tem Tết Đinh Mão năm 1987 do họa sĩ Hoàng Thúy Liễu thiết kế

Họa sĩ Hoàng Thúy Liệu tâm sự: “Những người ở thế hệ tôi, trong tâm niệm lúc nào cũng khắc ghi lời dạy của Bác: “Mùa xuân là tết trồng cây, làm cho đất nước càng ngày xuân”. Và cũng chính từ đó, tôi muốn thể hiện nét văn hóa tốt đẹp của dân tộc Việt Nam mỗi dịp Tết đến Xuân về thông qua mẫu tem Tết. Các bạn có thể thấy mẫu tem thể hiện cảnh ông và cháu cùng trồng cây mùa Xuân. Chú ý quan sát sẽ thấy dưới chân người ông là chú mèo đang vui đùa với hoa đào. Tôi cho rằng,  họa sĩ thiết kế tem cũng như người viết sử. Các sự kiện, các thời kỳ lịch sử đều được người họa sĩ thiết kế tem “nén” một cách độc đáo trong các con tem nhỏ bé”.

“Họa sĩ Hoàng Thúy Liệu – người giữ hồn dân tộc qua những con tem và câu hát”

Đã có nhiều ý kiến cho rằng, ngoài việc thể hiện một dấu ấn lịch sử văn hóa của Việt Nam, mẫu Tem Tết Đinh Mão còn có giá trị lưu giữ những ký ức của người Việt Nam thế hệ trước bởi nét vẽ tay của con tem rất giống những hình minh họa trong cuốn sách giáo khoa những năm 1980. Nhìn tem, công chúng yêu tem còn được gợi nhớ về một thời gian khó của miền Bắc Việt Nam những năm sau bao cấp. Điều này càng thể hiện rõ hơn quan điểm: Mỗi con tem là một câu chuyện văn hóa thể hiện vẻ đẹp của con người cũng như nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.

 “Thổi hồn” Văn hóa dân gian vào Tem tết

Trò chuyện với họa sĩ Vũ Kim Liên – chủ nhân của bộ tem Tết mở đầu chu kỳ thứ nhất cho tem tết – 12 con giáp, linh vật biểu tượng cho từng năm, bà chia sẻ: “Các bộ tem tết đối với chúng tôi đều là bộ tem chuyên đề, mình vẽ theo phương án tem chuyên đề sẽ có rất nhiều cách thể hiện khác nhau có thể vẽ thật hoặc vẽ đồ họa. Đối với bộ Tem Tết Quý Dậu năm 1993 thì tất cả các họa sĩ đều tham gia thiết kế tem, mỗi người sẽ có ý tưởng và cách thể hiện khác nhau. Nhưng đối với tôi, tôi lại nghĩ rằng nếu tem Tết năm con gà mình chỉ vẽ một chú gà vào tem thì lại thiếu đi nét riêng của Tết cổ truyền, chính vì vậy, tôi đã lấy ý tưởng từ tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống ngày xưa của các cụ vẽ để có sự cách điệu, thể hiện không khí vui vẻ ngày tết. Rất nhanh sau đó, tôi đã lên phương án vẽ như thế nào, mình có thể lấy những khía cạnh nào từ văn hóa dân gian để sáng tạo nên những nét riêng về màu, nét, đồ họa, bố cục để vẽ ra cảnh ngày xuân trên con tem.

Mẫu tem Tết Quý Dậu năm 1993

Là một họa sĩ sở hữu rất nhiều bộ tem Tết nhưng mỗi bộ đều có nét riêng với bố cục và màu sắc phong phú. Để có được điều này, họa sĩ Vũ Kim Liên tâm sự: “Khi bắt tay vào thiết kế một bộ tem, tôi đều có quá trình đi lấy tư liệu và mỗi lần đặt bút vẽ lại gắn với một kỉ niệm trong quá trình làm việc của mình. Quan điểm của tôi đối với việc vẽ tem Tết là mọi chi tiết trong mẫu thiết kế đều phải thể hiện được nét đặc trưng của Tết cổ truyền Việt Nam, không nhầm lẫn với Tết của các quốc gia khác. Mà người Việt Nam nhắc đến tết là nhắc đến sự sum họp gia đình, là hoa đào, hoa mai, tràng pháo nên tôi thường lấy đó là cơ sở để sáng tạo cũng như sử dụng khuôn khổ tem “yêu thích” của mình là tem vuông và những màu sắc trên tem tươi sáng, mang đậm sắc xuân.

Chân dung họa sĩ Vũ Kim Liên

Bên cạnh đó, với suy nghĩ của người Việt Nam quan niệm mỗi người đều có một năm tuổi tương ứng với một con giáp theo chu kỳ 12 con giáp, họa sĩ Vũ Kim Liên luôn tìm cách khắc họa những nét tính cách của con người lên mỗi con giáp khi thiết kế các mẫu tem. Bà đã cách điệu, nhân cách hóa để mỗi con giáp khi được vẽ lên tem thể hiện được sự năng đọng, vui vẻ, khỏe khoắn như con người, luôn sẵn sàng đón chào năm mới với nhiều khí thế mới.

“Chắt lọc” nghệ thuật dân vào tem Tết

Trong 4 bộ tem phát hành đã được phát hành là Bộ tem Tết Nhâm Ngọ 2002; Tết Kỷ Sửu 2008; Tết Tân Mão 2010 và Tết Bính thân 2015, khi được hỏi về bộ tem Tết mà mình “ưng ý” nhất, họa sĩ Nguyễn Du vẫn lựa chon bộ tem Tết Nhâm Ngọ 2022. Có lẽ đây là bộ tem mà ông “trăn trở” nhất trong suốt quãng thời gian công việc vẽ tem của mình.

Họa sĩ Nguyễn Du chia sẻ: “Bộ tem Tết Nhâm Ngọ 2002 là bộ tem đầu tiên tôi thiết kế nên để lại nhiều ấn tượng nhất, tuy nhiên khó khăn, cũng là trăn trở lớn nhất của tôi khi đó là phải làm sao để tạo ra một bộ tem Tết vẫn khai thác yếu tố dân gian nhưng phải có nét riêng, khác biệt so với các bộ tem Tết đã phát hành giai đoạn trước. Sau quá trình đi tìm tư liệu, tôi quyết định lấy những chất liệu từ tranh dân gian cổ, ngựa gốm cổ và ngựa tò he - những hình ảnh gần gũi, quen thuộc với nhiều người dân Việt, kết hợp tất cả các yếu tô vuông tròn, đậm nhạt, đảo màu để thể hiện được sức xuân, “hồn” Tết trong mẫu tem Tết Nhâm Ngọ”.

Họa sĩ Nguyễn Du trong một lần kí tặng người chơi tem mẫu tem mới được phát hành do mình thiết kế

Họa sĩ Nguyễn Du cũng nhận định, đề tài tem Tết đã được thể hiển từ những năm 60 của thế kỷ 20, cơ bản qua gần 77 năm tem bưu chính Việt Nam các yếu tố để các họa sĩ khai thác thể hiện cho chủ đề tem tết đã cạn, do vậy, để tạo được cái mới, hấp dẫn người xem nhưng vẫn phải mang đậm nét văn hóa Việt Nam là một sự khó khăn lớn cho các lớp họa sĩ đi sau. Trong quá trình nghiên cứu về chủ đề, tìm hiểu đặc tính của các năm con giáp, ông cũng đã được hiểu sâu hơn về các con giáp, về văn hóa tết từ đó nghiên cứu được ra cách thể hiện. Có thể nhận thấy, ở bộ tem Tết Nhâm Ngọ năm 2002, bên cạnh các chi tiết đậm sắc xuân như lá cờ hội, hoa mai, hoa đào…, bằng việc thể hiện các khối tròn trong khuôn khổ tem vuông, trong đó hình vuông tượng trưng cho đất, khối tròn tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời theo triết lý âm dương, “trời tròn đất vuông”, họa sĩ Nguyễn Du đã thể hiện những nét đặc trưng của văn hóa phương Đông làm nổi bật không khí của giao hòa giữa trời và đất trong thời khắc chuyển giao năm mới.

Họa sĩ Nguyễn Du tâm sự: “Thông qua những bộ tem Tết, điều tôi muốn gửi gắm đến công chúng và những người yêu tem, sưu tập tem một thông điệp: Tết là sự đoàn viên, đối với mỗi người, gia đình luôn là điều quan trọng và thiêng liêng nhất, đây là nền tảng để tạo nên một xã hội hạnh phúc. Các bạn có thể thấy, không chỉ đối với riêng cá nhân tôi mà tất cả những họa sĩ khác đều dồn tâm sức để thể hiện điều đó trên mỗi bộ tem Tết. Đơn giản nhất, các bạn có thể thấy hình tượng trên mỗi bộ tem Tết sẽ có mẫu 1 là Bố - đại diện cho người đàn ông, trụ cột gia đình và mẫu 2 là Mẹ và con - đại diện cho tình mẫu tử tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở tràn trề ước vọng của mùa xuân. Khi kết hợp ngôn ngữ tạo hình đồ họa như màu sắc dùng những tông màu nóng tạo sự ấm cúng, đường nét khỏe và bố cục theo từng mảng miếng rõ nét sẽ giúp cho người xem được “chữa lành”, được trở về nhà sau một năm làm việc vất vả, nhận ra được những giá trị tinh thần vô cùng quý giá và hướng về những điều tốt đẹp phía trước, hướng về một tương lai tươi sáng… cho mỗi cá nhân, mỗi gia đình, đất nước và lớn hơn là thế giới hạnh phúc”.